DLR'nin Köln yakınlarındaki merkezinde Jens Hauslage'nin ofisine girdiğinizde karşınıza ağzına kadar idrarla dolu bir akvaryum çıkıyor.
Akvaryumun içinden yükselen bir metrelik iki şeffaf plastik boru içinde uzamış iki domates bitkisi görüyorsunuz. Yeşil yaprakları, çiçekleri ve hatta birkaç parlak kırmızı meyvesiyle sağlıklı iki bitki.
Bunların yenip yenmediğini soruyorum. Bitki uzmanı Hauslage birini koparıp uzatıyor hemen. En lezzetli domates olduğunu söyleyemem ama yenebilir türdendi tadı.
Bu domatesler uzayda yetiştirme amacıyla özel üretiliyor. Ay'a veya Mars'a gidecek bir uydu için yapılan ilk planlarda üzerinde durulmuş bir sistem bu.

Günümüzde Uluslararası Uzay İstasyonu'ndaki (ISS) yiyeceklerin tamamı Dünya'dan kaldırılan kargo roketleriyle taşınıyor. Sadece birkaç marul ve lahana uzay istasyonunda suda yetiştiriliyor. Buradaki suyun çoğu ise astronotların idrarı ve teri filtrelenerek üretiliyor. Yani bugünün idrarı yarının kahvesi oluyor.
Peki bu idrardaki tuzlar gıda yetiştirmede kullanılabilir mi? İnsanın Ay'da ya da Mars'ta uzun süreli yaşaması gerektiğinde bir şekilde gıda sorununu çözmesi gerekiyor. "Protein yüklü paket yiyeceklerden daha fazlasına ihtiyaç olur" diyor Hauslage.
Laboratuvarda hortumlar, borular, depolar içinde saklı yapay ve doğal idrar örnekleri var. Ortadaki sütunlar ise sünger taşlarıyla dolu. Bu taşların delikleri bakteriler için uygun ortam oluşturuyor. Bu bakteriler idrarla besleniyor; bazıları amonyağı nitrite, bazıları ise nitrat tuzlarına, yani suni gübreye dönüştürüyor. Yani Dünya'da doğal ortamda gerçekleşen biyolojik süreç laboratuvar ortamında kontrollü gelişiyor. Yiyecek artıkları ve bitki yaprakları da aynı amaçla kullanılabilir

Ortamda fazla miktarda idrar olsa da hiç koku yok. "İdrarın karbondiksit ve amonyağa dönüşmesi çok çabuk oluyor, ama filtrelerimizdeki bakteriler de hızlı davranıyor" diye açıklıyor Hauslage.
Laboratuvarda geliştirilen bu sistemi DLR ekibi şimdi yörüngeye taşıyor. Bu yıl içinde uzay ajansı kısaca Eu:cropis adıylabir metre genişlikte iki mini sera içeren silindir uyduyla uzayda organik gıda üretimi misyonunu gerçekleştirecek.
SpaceX Falcon 9 roketiyle fırlatılacak uydu, taşıdığı domates tohumları, bir depo idrar ve bakteri kolonileri ile Dünya'nın yörüngesine oturtulacak. İlk sera için uydu önce Ay'daki yerçekimi düzeyinde döndürülecek; altı ay sonra ise Mars yerçekimi esas alınarak uydu döndürülecek ve ikinci sera aktive edilecek.

Başlangıçta suyosunlarıyla oksijen üretilecek; domates bitkileri büyüdüğünde de karbondioksitten çok oksijen üretecekler.
Bitkiler 16 kamera ile sürekli izlenecek; günde dört kez veriler Dünya'ya aktarılacak. İlk kez uzaya domates gönderilmiyor, ama kapalı bir sistemde bitki yetiştirme amaçlı ilk uydu bu.
Misyon başarılı olursa başka gezegenlerde bitki yetiştirmenin yolu açılmış olacak. Peki dışkı gibi başka tür insan atıkları da kullanılabilir mi?
Marslı filminde Matt Damon'un insan dışkısında yetişen patatesle beslendiğini gördük. Günümüzde ise ISS'de ortaya çıkan katı atıklar paketlenip Dünya'ya geri gönderilirken atmosferde yanıyor.

"Bana göre dışkı idrar gibi değerli değil" diyor Hauslage, "ama içinde bol miktarda potasyum var ve o da iyi bir gübre". Ancak dışkıda çok sayıda hastalık barındıran patojen olduğu için çok dikkatli işlem gerektiriyor.
Belki de gelecekte Ay veya Mars kolonilerinde hiçbir atık boşa gitmeyecek, her şey yeniden kullanılabilir hale gelecek. Kolonide yaşayacak olan çok sayıda insanı beslemek ise ayrı bir sorun.
"Bol kalori almanız gerekiyor; bu ise fazla miktarda patates, salatalık, domates vs. yanı sıra protein ve yağ ihtiyacı demek. İdrar suyu kullanarak suyosunundan yağ üretilmesi üzerinde de çalışıyoruz" diyor Hauslage.
Ancak bu şekilde üretilen yiyeceklerin birinci kalite lezzette olmasını beklememek gerektiği açık.

bbcrürkçe