Boraz Kanıpak

Başarısız darbe girişimi ardından yapılan gözaltılarında, çok tartışılan "kelepçeleme-ters kelepçelemenin" ne anlama geldiğini ve neden, özellikle hukukçular tarafından, bu kadar şiddetle kınandığını siz haberartıtürk okuyucuları için araştırdık.

GENEL KURAL

Ortada olağanüstü bir durum yoksa (kaçma, kendine ya da başkasına zarar verme vb.) kimseye kelepçe takılmaz. Bu tüm tutuklamalarda ve mahkemeye götürmelerde uygıulanması gereken ‘temel kural’dır.

NE ZAMAN KELEPÇE TAKILIR?

Uzmanlar, kelepçe takılacak durumları şöyle açıklıyor: Kişinin; polise karşı mukavemet edebileceği, kaçma şüphesinin bulunduğu veya elleri serbest iken, kendine veya etrafındakilere zarar verebileceği durumlarda, kişiye kelepçe takılabilir.

Bunun kararını polis verir. Fakat bu uygulamada keyfi davranışlara dikkat etmek gerekir. Topluma mal olmuş, kaçma şüphesi ya da imkanı olmayan kişilere kelepçe takmak gereksizdir. Bu kural; tutaklama anı için geçerli olduğu kadar, kişinin mahkemeye götürülmesi süreci için de geçerlidir.

Ayrıca şu nokta unutulmamalıdır ki; bir kişiye kelepçe takıldıktan sonra, meydana gelebilecek her türlü olaydan (düşme, kişinin kelepçelenmiş olması nedeniyle yaralanması ve kişinin kelepçeden kurtulması vb.), kelepçeyi takan polis sorumludur.

NEDEN TERS KELEPÇE?

Kelepçeleme, 1970’li yılların başına kadar önden yapılmaktaydı. Fakat önden kelepçelemenin, kelepçelenen kişiye hareket serbestliği tanıdığı görüldü.

Bu nedenle, özellikle tehlikeli olarak kabul edilen ve fiziksel olarak yapabileceklerinden çekinilen kişiler, arkadan (ters kelepçe) kelepçelenmeye başlandı.

Resmi, yarı resmi ya da özel görevlilerin (polis, güvenlik vb.) can güvenliğini sağlamak amacıyla; ters kelepçe, kelepçelenenin karşı koyma şansını ve yöntemlerini kısıtlamak için uygulanmaya başlamış bir yöntemdir.

Fakat unutulmamalıdır ki; ters kelepçe sadece olağanüstü durumlarda uygulanması öngörülen bir yöntemdir.

Bu nedenle; sıradan, tehlikesiz ve tehdit oluştur(a)mayacak kişilere ters kelepçe takılması, hakaret olarak kabul edilir.

Çünkü bu tavır, kelepçelenen kişiye ‘ben sana güvenmiyorum, bana zarar verebilirsin, senin ne yapacağın belli olmaz’ anlamına gelir.

Ayrıca; tehlike ve tehdit oluşturmayan kişilere ters kelepçe takılması, hukuk dışı bir uygulama olarak kabul edilmektedir.

Üstelik, ters kelepçeleme, başta omuz ekleminin zorlanması olmak üzere, kişinin hareket kabiliyetini engelleyici bir uygulama olduğundan, ‘pozisyonel’ işkence olarak kabul edilmektedir.

SONUÇ

Tüm bu bilgilerin ışığında; gerek daha önceki tutuklamaları (kafayı eğerek arabaya bindirme, çağrılsa gelecek kişileri, evlerine baskın yaparak tutuklama gibi), gerekse son ‘cemaat’ gözaltılarını düşündüğümüzde, yapılanın ne kadar büyük bir kanunsuzluk olduğunu anlamak hiç de zor değil. Hele hele hukukçuların ve o muameleye maruz kalanların, ters kelepçe itirazını anlamak, tüm bu bilgilerin ışığında çok kolay olsa gerek.