15 Temmuz darbe girişimi ile suçlanan ve lideri Fethullah Gülen olan Gülen cemaatinin tüm dünyada yüzbinlerce öğrencisi bulunan okullarına ilişkin ayrıntılı bir habere imza atan ünlü İngiliz yayın kuruluşu BBC'nin bu okullara ilişkin ayrıntılı bir haberini olduğu gibi yayınlıyoruz.

ÇOK ÜZÜCÜ

"Bizim terörist olduğumuzu söylemeleri veya terörist olduğumuzu düşünmeleri çok üzücü, çünkü biz terörist değiliz" diyor Chilla, Endonezya'nın başkenti Cakarta yakınlarındaki Kharisma Bangsha okulunun parlak ve konuşkan öğrencilerinden.

Temmuz ayının ortasına kadar, en büyük kaygısı tıp fakültesine gidebilmek için yeterli notlara sahip olmaktı.

Şimdi ise Chilla ve okul arkadaşları, Türk hükümetinin okullarına neden 'terör örgütü' suçlaması yaptıklarını anlamaya çalışıyor.

Kharisma Bangsa, Endonezya'da Fethullah Gülen bağlantılı olduğu iddiasıyla Ankara'nın kapatılması çağrısı yaptığı dokuz okuldan biri.

DEVLETİN İÇERİSİNE SIZMA GİRİŞİMİ

Okullar, Fethullah Gülen Cemaati'nin geniş ve nispeten gizli kalan ağının bir parçası. Türk hükümetinin, devlet kurumlarına sızmaya çalıştığını söylediği hareketin temel unsurlarından biri.

Almanya'dan Afganistan'a, onlarca ülkedeki bu okullara yönelik suçlamalar binlerce öğrencinin de eğitimlerini belirsizliğe sürüklüyor.

Destekçileri bu okulları, ortak değerleri paylaşan, akademik başarıya odaklı, Cemaat'le de gevşek bağları olan kurumlar olarak tanımlıyor.

BBC Dünya Servisi, üç farklı kıtada 10 ülkede öğrenciler, ebeveynler, öğretmenler ve yetkililerle görüştü.

Bu görüşmelerin sonunda, okulların birçok ortak noktaları olduğu ancak işleyişte farklılaştıkları anlaşılıyor. Şimdi de hepsi Türk hükümetinin baskısı altında.

Dünyada Gülen okulları

Dünya genelinde Gülen okullarına verilen tek bir isim yok.

Pakistan'da Pak-Turk, Kırgızistan'da Sebat, Kenya'da Light Academy olarak biliniyorlar.

Okulların çoğu Türk işadamları ile yerel işadamları ve kuruluşların ortaklıklarıyla kuruldu. Ama Endonezya ve Kırgızistan gibi birçok ülkede Türk ortaklar artık doğrudan müdahil değil.

Image copyrightAP Image captionTürkiye'de 15 Temmuz darbe girişiminden sonra hükümet, Gülen okullarının kapatılması için çabalarını arttırdı.

Yerel kaynaklar ile Türk ortakları, Fethullah Gülen'i takdir ettiklerini ancak resmi olarak onunla herhangi bir bağları olmadıklarını söylüyorlar.

Akademisyen Bayram Balcı, "Bir Gülen okulu, işyeri veya gazetesi genellikle gayri resmi olarak öyle adlandırılıyor… çünkü sahibi veya yöneticisi Fethullah Gülen'i ruhani bir lider veya ilham kaynağı olarak görüyor" diyor ve ekliyor:

"Doğrudan ve açıkça mülkiyet veya biat bağlantısı yok. Bu nedenle bir kuruluşun Cemaat'le bağlantılı olup olmadığını veya ne ölçüde bağlantılı olduğunu bilmek çok güç."

ABD'deki Fethullah Gülen bağlantılı okullar adına konuşan Alp Aslandoğan da, Hareket'in içinde birkaç farklı sosyal ağ olduğunu söylüyor:

"Hareket'le bağlantılı görülen okullar bu sosyal ağlara ait olan kişiler tarafından başlatıldı."

Fethullah Gülen'in destekçileri, hareketi 'Hizmet' hareketi olarak tanımlıyor ve okulların hepsinin aynı ahlaki değerleri paylaştıklarını belirtiyor.

Çocuğu Kharisma Bangsa okuyan anne Rosi, "Öğretmenler, karakter oluşumu, ahlak ve disipline önem veriyor" diyor.

Okullarda en çok önem verilen konulardan biri de bilim.

Nairobi'den Kandahar'a, okulların internet sitelerinde öğrenciler üniformaları içinde, tam donanımlı laboratuvarlarda ve bilgisayar odalarında görülüyor.

Image copyrightAP Image captionTürkiye, ABD'den Fethullah Gülen'in iade edilmesini talep ediyor.

Kırgızistan'da kızı bu okullardan birine giden Baktıgül, "Çocuklar her gün saat 3'e kadar çok yoğun çalışıyor, ek dersleri, aktivite kulüpleri ve ödevleri oluyor" diyor:

"Saat gece 9'da çay içmeye oturuyor, saat 10'da da yatıyorlar."

Rusya'nın Kazan şehrinde bu okulların birinden 2009 yılında mezun olan Maxim Urazaev için eğitimi "orduda olmaktan daha zordu."

Bu okullar Fethullah Gülen'e ne kadar yakın?

BBC'ye konuşan müdürler, okulların resmi bir yapının parçası olmadıklarını söylüyor.

Kırgızistan'daki Sebat okullarının müdürü Nurlan Kudaberdiev, okul fikri Fethullah Gülen'e ait olduğu için ona gayri resmi bir bağlılıkları olduğunu belirtiyor ve "Onun doğrudan etkisi veya tarafından doğrudan bir mali yardım yok" diyor.

Gülen Cemaati'nin yabancı ülkelerle kurduğu ağa şüpheyle yaklaşan bazı ülkeler, Türk hükümetinin çağrısından önce harekete geçti.

Image captionCakarta'da okuyan Chilla tıp okumayı amaçlıyor.

Özbekistan, 2000 yılında ülkedeki tüm Gülen bağlantılı okulları kapattı. Benzer adımları atan bir diğer ülke de Rusya oldu. Rusya'da 2008 yılına kadar faaliyette olan 50 okuldan yalnızca 7'si kaldı. Bu okullar da Türki dillerin konuşulduğu Tataristan'da, Eğitim Bakanlığı'nın sıkı denetimi altında faaliyet gösteriyor.

Laik mi din temelli mi?

Okullar kendilerini laik, hoşgörü ve dinler arası diyalogu teşvik eden kurumlar olarak tanımlıyor.

Kazan'dan Maxim Urazaev, "Okuldaki beş yılım boyunca ne bir Kuran ne de bir İncil gördüm" diyor.

Ama Rusya ve diğer bazı ülkelerde okullar okul dışı aktivitelerde gizli dini etüt grupları kurmakla suçlanıyor.

Birçok eski Sovyet ülkesi, devlet kontrolü dışındaki dini aktivitelere derinden şüpheyle yaklaşıyor.

Image captionKazan'daki Gülen bağlantılı okullardan mezun Maxim Urazaev eğitimin çok katı olduğunu söylüyor.

BBC'ye konuşan Tataristan'da görevli eski bir öğretmen 'gizli toplantılar' yapıldığı iddiasını yalanlıyor ama öğretmenleriyle dua etmek ve onlarla din hakkında konuşmak isteyen öğrenciler olduğunu söylüyor.

Kenya'da da eski öğretmenler ve öğrenciler de bize kendilerine verilen Fethullah Gülen kitaplarını gösterdi.

Kırgızistan'da 15 yaşındaki Zainal de, öğrencilere bazen İslam'la ilgili videolar gösterildiğini söyledi.

Ama annesi Baktıgül verilen eğitimden tatmin olduğunu, bir sorunu olmadığını kaydetti: "Gülen'in kitapları veya başka şüpheli kitaplar olup olmadığına bakmak için kütüphanelerini de kontrol ettim ama hiçbir şey yoktu."

Image captionNurlan Kudaberdiev, Kırgızistan'daki okulların artık Fethullah Gülen'le bağlantılı olmadığını söylüyor.

Gülen bağlantılı eğitim kurumları 1970'lerden bu yana Türkiye'de faaliyet gösteriyor. Ama dünya geneline yayılmaları ise ağırlıklı olarak son 20 yıl içerisinde gerçekleşti.

Cemaat, Fethullah Gülen'in, 2002'de iktidara gelen AKP'nin o dönemdeki lideri Recep Tayyip Erdoğan'la yakınlaşmasıyla genişledi.

Okullar, Türkçe öğreterek ve Türk kültürünü tanıtarak, Türkiye'nin de eski Sovyet ülkelerinde, Uzak Doğu'da ve Afrika'da konumu ile nüfuzunun da güçlenmesine yardımcı oldu.

Türkiye'nin Afrika'ya yatırımları da 6.2 milyar doları buldu.

Somali de, Türkiye'nin yardımları ve yatırımlarında Afrika'da bayrağı taşıyan ülkelerden biri oldu. Somali'deki Gülen bağlantılı okullarda 1000'den fazla öğrenci okuyordu.

Fırsatlar ve bağlantılar

Okullar, elit ailelerin çocuklarını çekse de daha yoksul ailelerin çocuklarına da burslar sağlıyor.

Image captionBişkek'te Kırgız öğrenci Zainal, mezun olduğunda tıp okumak istiyor.

Pakistan'da, öğrencilerin dörtte biri burslu okuyor, Afganistan'da da bu oran %30'a yaklaşıyor.

Öğrenciler, iyi ve kaliteli eğitimin yanı sıra, 'Olimpiyatlar' olarak bilinen okullar arası yarışmalara gitme fırsatı da buluyor.

Kabil'deki başarılı öğrenciler, Uganda'da matematik ve Türkçe yarışmalarına katılırken, Mogadişu'dakiler de yeteneklerini Kazakistan'daki yarışmalarda sınadı.

Okullar, bu yarışmaların uluslararası arkadaşlar kurmak için bir yol olduğunu söylüyor.

Türk hükümeti de, darbe girişiminden sorumlu tuttuğu bu hareketin dünya genelinde bu şekilde destekçi topladığını savunuyor.

Türkiye'nin taleplerine farklı yanıtlar

• Somali'deki üç okulun tamamı kısa bir süreliğine kapatıldı ve Türk eğitimciler evlerine geri gönderildi. Daha sonra da, Somalili öğretmenlerle ve Türk Büyükelçiliği'nin mali kaynaklarıyla yeniden açıldı.
• Azerbaycan'daki Gülen bağlantılı prestijli Kafkas Üniversitesi'nin de yönetimi artık hükümetin kontrolünde
• Ama Endonezya'da, Eğitim Bakanı Kharisma Bangsa okulunu ziyaret etti ve okulun idaresinden memnuniyet duyduğunu, okulların 'terör bağlantıları olduğu iddialarının doğru olmadığını' söyledi
• Kırgızistan'da Devlet Başkanı Almazbek Atambayev, okullar için "yüksek kalitede eğitim veren kurumlar ve onlara ihtiyacımız var" dedi
• Kenya ve Nijerya'daki yetkililer de Türkiye'nin baskısına direniyor
• Pakistan'da 23 Türk öğrenmenin görevine son verildi.

BBC Urdu Servisi'ne konuşan Pakistan Eğitim Bakanı Muhammed Baligh ur Rahman, "Türkiye'nin öğretmenlerle ilgili şüphesi varsa, o zaman Pakistan devam etmelerine izin vermeyebilir" dedi. Bu durum da öğretmen ve öğrencileri arada bırakıyor.

Image captionEski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 2009'da Nairobi'deki Light Academy'nin resmi açılış törenine katılmıştı.

Pakistan'da 28 okuldan sorumlu PakTürk Vakfı Başkanı Alamgir Khan, "Öğretmenler gönderilirse okullardaki yüksek standardı koruyabilmemiz mümkün değil" diyor.

Tartışma Avrupa'ya da ulaştı.

Hollanda'daki milletvekilleri, Anadolu Ajansı'nın ülkedeki yedi ilkokulun 'terör örgütüyle' bağları olduğuna ilişkin haberine tepki gösterdi.

Alman yetkililer de Türkiye'nin Berlin ve Stuttgart'taki okulları incelemeleri gerektiği talebinden endişe duyduklarını dile getirdi.

Uzun vadede gelecekleri ne olur bilinmez ama Afganistan gibi bazı ülkelerdeki eski öğrencilerin kimi yüksek öğrenimine devam etti, kimileri de doktor, gazeteci ve iş adamı oldu.

Türkiye ise, bir gün iktidarı ele geçirebilecek beşinci kolun yükselişinden kaygılanıyor.

Image captionCakarta'daki Gülen okulu pankartla, Gürcistan'daki Kimya Olimpiyatları'nda ödül alan öğrencisini kutluyor.

Tüm dünya genelinde binlerce çocuk ve aile de arada kalmış durumda.

Afganistan'daki okul ağından sorumlu Ahmad Fawad, "Her gün kaygılı ebeveynlerden telefonlar geliyor" diyor.

İslamabad'daki PakTürk okulunda okuyan Musukan da okulundan memnun: "11 yıl buradaydım. Hayatımın en güzel zamanıydı. Burayı çok seviyoruz."

Endonezya'da okuyan Salwa ise Türkiye'deki krizde uzak durmak istiyor:

"Türkiye'nin sorunları varsa bizi karıştırmayın. Biz yalnıza eğitim görmek ve hayallerimizin peşinden gitmek için buradayız."

BBC'nin tespit ettiği Gülen bağlantılı okulların son durumu

Hollanda

Gülen bağlantılı okul sayısı: 11

Son durum: Okullar hala açık, ancak Anadolu ajansı Hollanda'da Gülen'le bağlantılı olduklarını öne sürdüğü kişi ve kurumların isimlerini yayınladı.

Almanya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 14

Son durum: Okulların tamamı açık, ancak Türk yetkililer okulların incelenmesini talep etti.

Türkiye

Gülen bağlantılı okul sayısı: 1,032, ayrıca 15 üniversite

Öğrenci sayısı: 135 bin, ilk orta, lise seviyesinde; 65 bin öğrenci de 15 üniversitede.

Son durum: Gülen'le bağlantılı olduğu öne sürülen bütün okullar ve üniversiteler kapatıldı. Öğrenciler başka okul ve üniversitelere kaydırılıyor.

Nijerya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 17, ayrıca bir de üniversite var.

Öğrenci sayısı: 4,700 (bu öğrencilerin yüzde 17'si burslu).

Son durum: Türkiye'nin taleplerine karşın okullar hala açık. Ancak okullar, isimlerindeki Türkiye atıflarını kaldırdı.

Tanzanya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 10

Son durum: Okulların kapatıldığına ilişkin bir bilgi yok. Türkiye'nin bu ülkedeki büyükelçiliği Facebook hesabından bu okulların kapatılması çağrısı içeren bir mektup yayınladı.

Kenya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 7

Öğrenci sayısı: 2,000

Son durum: Okulların tamamı açık, Türkiye kapatılmaları çağrısında bulunuyor.

Somali

Gülen bağlantılı okul sayısı: 3

Öğrenci sayısı: 1,000

Son durum: Okulların tamamı darbe girişiminden sonra kapatıldı ve Türk öğretmenler geri gönderildi. Şimdi okulların yeni bir yönetim altında Somalili öğretmenlerle eğitime devam ettikleri bildiriliyor.

Irak

Gülen bağlantılı okul sayısı: Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde aralarında ilk ve orta dereceli okullarla bir üniversitenin de bulunduğu toplam 37 eğitim kurumu var.

Öğrenci sayısı: 40 bin

Son durum: Türkiye'nin talebi üzerine okulların yönetimlerinin tamamı değiştirildi.

Azerbaycan

Gülen bağlantılı okul sayısı: 11, ayrıca bir de üniversite.

Son durum: Okullar 2014'te Milli Eğitim Bakanlığı'nın kontrolüne geçti. Kapatılan üniversite de Temmuz ayında yeni bir yönetim altında yeniden faaliyete başladı.

Kırgızistan

Gülen bağlantılı okul sayısı: 21

Öğrenci sayısı: 12,500

Son durum: Kırgızistan hükümeti Türkiye'nin okulların kapatılması taleplerini reddetti

Tacikistan

Gülen bağlantılı okul sayısı: dört kentte 6 okul

Son durum: Hükümet okulları devraldı, isimlerini de değiştirdi.

Afganistan

Gülen bağlantılı okul sayısı: 20

Öğrenci sayısı: 8 bin (Bunların yüzde 30'u burslu)

Son durum: Okullar hala açık, Türkiye'den resmen kapatma talebi ulaştığına dair bilgi yok, ancak ailelerin kaygılı oldukları bildiriliyor.

Pakistan

Gülen bağlantılı okul sayısı: 28

Öğrenci sayısı: 11 bin (Öğrencilerin yüzde 25'i burslu)

Son durum: Türkiye'nin okulların kapatılması çağrısının ardından 23 Türk öğretmen görevlerinden alındı.

Kamboçya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 3 (ayrıca bir de üniversite var)

Son durum: Türkiye'nin taleplerine karşın okullar açık.

Tayland

Gülen bağlantılı okul sayısı: 4

Öğrenci sayısı: 2 bin

Son durum: Okullar açık, ama Türkiye Büyükelçiliği kapatılması çağrısında bulunuyor.

Endonezya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 9

Öğrenci sayısı: 2 bin

Son durum: Okullar hala açık, Türkiye kapatılmaları çağrısında bulundu.

Rusya

Gülen bağlantılı okul sayısı: 7

Son durum: Tataristan'daki okullar Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak faaliyet gösteriyor. Ülke genelinde 43 okul 2008'de kapatıldı.

Bu haberJerome Wirawan, Olga Ivshina ve Iram Abbasi'nin katkılarıyla hazırlandı.